Ka Khasi Students’ Union (KSU) kam lah ban shu sngap jar halor ki khubor kiba la mih ha kine ki khyndiat sngi halor ka jingthrang ki katto katne tylli ki kynhun ban pynpoi noh ia ka lynti rel ym tang ha Byrnihat hynrei shaduh sha Shillong. Kumjuh ruh ka jingbym kren shai ka sorkar ban pynsangeh shwa shipor ia ka jingthmu ban pynpoi lynti rel sha ka Bri U Hynñiewtrep tad haduh ban da ioh ki aiñ kiba khlaiñ bor ban teh lakam ia ka jingwan buhai shnong pathar ki bar jylla bad mynder ri hapoh ka jylla.
Ka daw tynrai hi ba ka KSU ka pyrshah ia ka jingthmu ban pynpoi lynti rel ha ka jylla kam dei namar ba ka pyrshah ia ka ‘ka roi ka par’ hynrei ka sngewthuh shai ba lada ka rel kan wan kan pynsuk ar shah ia ki briew nabar ban rung ban mih katba mon ha jylla jong ngi bad kane kan plie shuh shuh ka lad ia ki ba kin buhai shnong ha Ri Khasi katba mon namar ym don aiñ ne kyndon ba khlaiñ bor ban khanglad ia ki ban seng longiing hapoh u pud u sam ka jylla. Ka KSU ka kwah ban pynkynmaw ia ki paidbah ka Bri U Hynñiewtrep halor ki jingiakynad ba ju jia khah khah hapdeng ki Khasi bad kiba nabar naduh u snem 1979 ter ter bad wat haduh mynta. Kine ki jia dei namar ba ki nongwei ki la leh trai khlieh bad thombor ia ki paid Khasi. Ka jingbun paid ki nongwei ha ka Bri U Hynñiewtrep ka pynshong syier ia ki Khasi namar kine ki poiei ki la knieh ia ka khaii ka pateng, ki la shongkha pathar ia ki thei Khasi, ki la klun ia ki jaka sorkar bad wat ki jaka shnong bad ruh ki la ioh wat ban long nongmihkhmat ha ka iing dorbar thaw aiñ. Ka jingknieh noh ka jong kine ki nongwei ia ka hok bad ka iktiar u Khasi ka pynlong ia ki ban sngewmeng bad leh donbor ia ki paid Khasi wat ban shoh ban dat bad ruh haduh ban shim ia ka jingim.
Ka KSU ka pynkynmaw biang sa shisien ia kitei ki kynhun kwah lynti rel bad ia ka sorkar jylla ia kaei kaba la jia ha u snem 1989 bad kumjuh ha u snem 2017 ha kaba ka KSU bad ki paidbah ki ia khun dohiap pyrshah ia katei ka jingthmu ka sorkar ban wanrah lynti rel ha Byrnihat. Wat lada ka sorkar ka la pyndonkam da ka bor ban kem naphang ia ki dkhot hynrei ka seng ka ieng hi triang ban ia khun tyngeh pyrshah ia ka jingthmu wanrah lynti rel ha ka Bri U Hynñiewtrep.
Ka KSU naduh mynshwa ka pynsngew sha ka sorkar ba tad haduh ynda la ioh ki aiñ kiba khlaiñ ban teh lakam ia ka jingbuhai shnong ki nongwei ha ka Bri U Hynñiewtrep kum ka ILP, ka MRSSA, ka Cut-off Year 25 tarik u Lber 1971 ban kheiñ nongshong shnong ba pura ka Meghalaya bad kiwei kiwei kan ym ailad horkit hordang ia ka rel ba kan wan ksam lyngba sha ka Bri U Hynñiewtrep.
Ka KSU ka pynpaw ia ka jingsngew lyngngoh haba ki mih ki briew lane ki kynhun kiba ong ba lada wanrah ia ka ILP ha jylla, ki nongshong shnong ka jylla kin sa duk bad iap thngan bad kumjuh ruh ka jylla kan sa hiar arsut ha ka roi ka par bad ka duk sohsat. Hynrei lada peit pat ia ki jingshisha yn shem ba ki nongshong shnong ka Meghalaya ka bym don ILP ki duk haduh katta katta bad yn shem ruh ba ki briew kiba shong ba sah ha ki jylla ba don ILP kum ka Arunachal Pradesh, Mizoram bad Nagaland ki kham bit kham biang ban ia ki nong Meghalaya ha kaba ka kamai kajih ka jong ki ka kham heh ban ia ki nong Meghalaya. Lada ia nujor ia ka Per Capita Income , yn shem ba ki nongshong jong ki jylla ba don ILP ki kham heh ban ia ki nongshong shnong ka Meghalaya ba khlem ILP. Ka per capita income jong ki nong Mizoram ka dei 2,15,144 tyngka ha u snem 2022-2023, jong ki nong Arunachal Pradesh ka dei 1,99,992 tyngka ha u juh u snem bad jong ki nong Nagaland ka dei 1,45,537 tyngka. Katba ka per capita income jong ki nong Meghalaya ka kham rit ban ia jong kitei haneng ha kaba ka poi tang 1,23,896 tyngka ha u snem 2022-2023. Kane ka pyni ba ka ILP kam dei ka aiñ ban pynduk ia ki briew hynrei ka dei ka aiñ ban iada ia ki rit paid ha la ka jylla. Ka jingshisha lei ka paw shai ba ki briew ha Meghalaya ki dei kiba duk tam ha ka thaiñ shatei lam mihngi ha kaba ka jingioh jingkot ka jong ki ka shah tam kput ha ki briew ba sah ha ki jylla ba don ILP. Lada kren ha ka liang ka lynti rel, ka Mizoram bad ka Manipur ruh kim don lynti rel hynrei sngew lyngngoh ba kham tad ki marbam ha kine ki ar jylla ban ha Meghalaya wat la ka Meghalaya ka jan lai shah na Guwahati lada ia nujor bad kitei ki jylla. Haba kumne yn kynnoh ia ka jyngbym don lynti rel, ne ia ka jingjngai na Guwahati ne ia kito ki heh saipan kiba synshar bad rai ia ka dor ka mur ki mar ki mata ha jylla jong ngi?
Ka per capita income ka Meghalaya lada ka kot kattei ruh ha khmat ka jinglong khatduh ha North East, hynrei katei ka per capita income kam long salonsar ia baroh namar ha jylla Meghalaya, ka ioh ka kot ka noh shilliang haduh katta katta, ha kaba ka spah ka tuid beit tang sha ki katto katne. Ïa kane lah ban sakhi lyngba ka NITI AAYOG ha kaba katkum ka kaiphod ha u snem 2023, ka jingbun paid ki BPL lane ki paidbah ba duk tasam ka dei ha Bihar kaba kot haduh 26% na baroh ki jylla ha India. Kaba sngewsih pat ka long ba ki briew kiba hap ha ka Below Poverty Line (BPL) jong ka India pat wan ba ar ka Meghalaya ha kaba haduh 25.46% na ka 100% ki nong Meghalaya ki im duk sohsat bad jynjar ha kaba kim ioh ka jaka sah ba biang, ka um dih ba biang, ka pule puthi ba biang, ka bording elektrik ba biang bad ka bam kaba biang nalor kiwei kiwei. Hangne ruh phin shem ba ki BPL ki kham bun ha Meghalaya ban ia kito ki jylla ba don ILP kum ka Mizoram (ha kaba tang 3.72% ki hap kum ki BPL), Manipur (5.37%) bad Nagaland (11.75%). Ka jingbun BPL ha Meghalaya ka tam kput ruh wat ia ka ri India (11.28%).
Kumjuh ruh ki riew ia shah mynder ki ju ong ba ka ILP kan pynhiar ia ka kam jngoh kai pyrthei hynrei lada ia nujor bad ka jingwan ki tourists hapdeng ka jylla Meghalaya (bym don ILP) bad ka jylla Arunachal Pradesh (ba don ILP) yn shem ba ka duna bha ka jingiapher ha kaba ka jingiapher ka long tang kumba (20-30) hajar kaba pyni shai kdar ba ki tourists ki leit beit sha Arunachal Pradesh wat lada ka don ka ILP.
Khatduh ka KSU ka kyntu ia ka sorkar bad ka MTDF ba sangeh shwa ka phohsniew ia kata ka High Speed Luxury Rail Network hynrei pynlut noh noh ban pynbor ia ka sorkar India ban pyntreikam noh ia ka ILP ha Meghalaya bad kumjuh ruh ban wad ki lad ki lynti kumno ban kyntiew ia ka ioh ka kot, ka pule ka puthi, ki surok ba bha, ki jaka ai jingsumar kiba paka, ka thungkam thungjam kaba khuid, ka jingteh lakam ia u drok bad kiwei kiwei ki kam kyntiew namar ka jylla kam donkam tang kata ka ‘roi ka par’ ha kaba yn roi u nongwei bad par ki trai Ri hynrei ka donkam khamtam ia ka ‘roi ka kiew’ ban roi ka Jaidbynriew bad kiew artet ka jylla.
Sd/-
Donald V Thabah
General Secretary
Khasi Students’ Union